DOĞUMSAL SAKATLIKLARIN ERKEN TANISI…

“Bir problemin güç olduğunu söyleme; eğer o güç olmasaydı, zaten problem olmazdı.”
Ferdinand FOCH

Eskidenberi doğumsal, kromozomlara bağlı sakatlıklar (defects) korkulu bir düş gibi anne adaylarıyla bütün yakınlarının zihinlerini doldurmuştur. “Benim çocuğum sakat doğar mı?..” sorusu, doğum gerçekleşip bebek büyümeyi sürdürdüğü dönemlerde de hep akıllardan geçmiştir.

Elbette hiç kimse sakat bir çocuğu olsun istemez. Bu toplum için de sakıncalı bir durumdur . Ama böyle doğumsal sakatlılar, seyrek te olsa görülüyor. Ne yazık ki, doğum gerçekleştikten sonra bunlara karşı savaşmak için elde bir silah da yok.
Bu tür bozuklukların başlıcaları şunlardır :

TRİZOMİLER

Genel anlamda trizomileri şöyle tanımlayabiliriz

Tam Trizomi :
Tam trizomi dişi üreme hücreleri yumurtaların ya da erkek üreme hücreleri spermlerinin gametogenezindeki hücre bölünmesi sırasında (mayoz I veya II) ayrılmama durumundan kaynaklanan trizomi şeklidir. Bu, sperm ya da yumurtada normalde 23 olması gereken kromozom sayısının 22 veya 24 olması şeklinde sonuçlanır. fertilizasyon sonrası gelişen fetüs, normalde sahip olması gereken 46 kromozom yerine 47 kromozoma sahip olarak dünyaya gelir.

Yarı/Mozaik Trizomi :
Yarı ya da mozaik trizomilerde fazla kromozom diğer kromozomlardan birine tutunmuş durumdadır ya da aynı kromozomdan iki kopya bulunur.
Mozaik trizomi, fazla kromozom canlının sadece bazı hücrelerinde görülür, diğer hücreler 46 tane kromozoma sahiplerdir.

Buradan İnsan trizomilerine geçersek;

Down sendromu karyotipinde 21. kromozomun trizomisi görülüyor.
Trizomiler insanlarda bütün kromozomlarda meydana gelebilir ancak bu yaşamla bağdaşmadığı için genellikle düşükle sonuçlanır. Örneğin 16. kromozomun trizomisi insanda en çok oluşan trizomi olduğu halde, bu trizomiye sahip bebekler sadece %1′in altında doğum oranına sahiplerdir. Bu durumdaki kendiliğinden (spontan) düşükler genellikle ilk üç aylık dönemde meydana gelirler.

İnsanlarda en çok karşılaşılan trizomi biçimleri şunlardır:

Otozomal trizomiler
▪ Trizomi 21 (Down sendromu)
▪ Trizomi 18 (Edwards sendromu)
▪ Trizomi 13 (Patau sendromu)
▪ Trizomi 12 (Kronik Lenfositik Lösemi belirteci)
▪ Trizomi 9
▪ Trizomi 8 (Warkany sendromu )
Otozomal trizomilerin en çok bilineni 21. kromozomun fazla olması durumu olan Down sendromu ve 18. kromozomun fazla olması durumu olan Edwards sendromudur. Nadir olarak 13. kromozomun trizomisine sahip Patau sendromlu bebeklerde yaşayabilir ancak zeka problemlerinin yanı sıra çok ağır fiziksel bozuklukları bulunur. Otozomal trizomiler herzaman doğum defektleri, zeka geriliği ve kısa ömürü yanında getiren bozukluklardır.

Gonozomal trizomiler

Eşey kromozomlarındaki (gonozomlar) trizomiler şunlardır:
▪ XXX (Triple X sendromu)
▪ XXY (Klinefelter sendromu)
▪ XYY sendromu

Bunlardan başka, genlerle ilgili bozuklular da vardır :

Fragile X Sendromu :

Bu sendrom zihinsel özürlülükte en sık görülenler arasında olan doğumsal bir arızadır. Erkek çocukları 1/4000, kız çocuklarını 1/8000 oranında etkiler.
Fragile X sendromu tek bir gen üzerindeki anomali yüzünden ortaya çıkar. 1991 yılında X kromozomu üzerindeki FMR-1 adı verilen genin mütasyonunun (değişimi) buna neden olduğu bulunmuştur. Bu bozukluk, taşıyıcı anneden evladına geçer. Aşağı yukarı 1/250 kadın Fragile X genini taşıyor olabilir.

Aşağıdakiler de genlerin bozulmaları sonucu ortaya çıkan anomalilerdir.

Bitişik (komşu) Genlerin Bozulmaları :

Prader-Willi Sendromu
Angelman Sendromu
CATCH Sendromu
Smith-Magenis Sendromu
Williams Sendromu
Wolf-Hirschhom Sendromu
Langer-Giedion Sendromu

Tek Gen Mütasyonları (değişimi) :

Tuberous Sclerosis
Rubinstein-Taybi Sendromu
Coffin-Lowry Sendromu
Rett Sendromu
Smith-Lemli-Opitz Sendromu

Bütün bu kromozom anomalilerine bağlı bozukluklara, zeka gerlikleri, vücut yapısında değişiklikler, organların anatomk yapılarının bozukluğu ile bu sistemlerin çalışmalarındaki bozukluklar eşlik eder. Bunların bazılarında da dölüt gelişemez, düşük olur. Çünkü kromozomlar oluşacak canlının yapısal ile işlevsel oluşumunun en ince ayrıntılarına kadar şifrelerini taşırlar. Canlı bu kripto sisteminin verdiği bilgiler doğrultsnda hem biçimsel hem de işlevsel bir yapıya kavuşacaktır.

Anne ya da babanın çoğalma hücrelenin gelişimi sırasında ortaya çıkan bir kromozom değişikliği, olduğu gibi döllenmiş yumurta hücresinde kendini gösterecektir. Kromozom sayısını yarıya düşüşürüp normal düzeye indirgeyen ilk bölünmede kusurlu kromozom ya da kromozom grubu kutup hücresine geçip yok olmazsa, dölüt bu arızalı kromozomları taşıyan hücreden oluşacaktır. Bu da yukarda saydığımız hastalıklardan birini taşıyarak doğacak demektir.

Bu gibi durumlarda, bozukluğun çok erken dönemde anlaşılmasının önemi açıkça bellidir. Hem aile hem de toplum açısından böyle kusurlu bebeklerin dünyaya gelmesi, tartışma götürmeyecek derecede çok sakıncalıdır. Yapılacak doğru işlem, erken çağda tıbbi yolla rahmin boşaltılarak kusurlu doğuma engel olmaktır.

Ortada bir kromozomal bozukluk olup olmadığını saptamak için hamileliğin erken dönemlerinde bazı testlere başvurulur. Bu testler şunlardır :

● İkili Test (anne kanı ile ültrasonografik test).
● Ültrasonografide bebeğin ense kalınlığı saptaması (trizomilerin tanılarının sağlanması için).
● Ültrasonografide bebeğin burnunun görülüp görülmemesi (trizomilerin tanısı için).
● Amniosentez (bebek hücrelerindeki kromozmların durumunun saptanması).
● Koryon villus örneklemesi (yukardaki gibi).
● Annede seum alfa proteinleri ölçümü.

Bu tesler tek tek yapıldıklarında % 78 gibi düşük bir güvenlik payı taşırlar. Hepsi birlikte uygulandığında % 95 düzeyinde bir doğruluk elde edlebilir.

——————————————————————————–

İlgili Makaleler :

Terry J. Hassold and Patricia A. Jacobs (1984). “trisomy in man”. Ann. Rev. Genet. 18: 69-97.

Kelly M, Robinson BW, Moore JW. Trisomy 18 in a 20-year-old woman. Am J Med Genet 2002; 112: 397–399.

Nyberg DA, Kramer D, Resta RG. Prenatal sonographic findings of trisomy 18: Rewiew of 47 cases. J Ultrasound Med 1993; 12:103.

Eubanks SR, Kuller JA, Amjadi D, Powell CM: Prenatal diagnosis of mosaic trisomy 13: A case report. Prenatal Diagnosis, 18 (9):971-974, 1998.