Yukarıdaki haritada Doğu Roma İmparatorluğu başkenti Constantinople (bu günkü İstanbul) görülmekte (büyütmek için resmin üzerine tıklayınız)
Tarihe çok meraklı olan Orhan Gencebay, katıldığı televizyon programlarından birinde, elverişli bir durumdan yararlanarak “Türkler İstanbul’ u, Greklerin söylediği gibi Yunanlılardan değil, Doğu Roma İmparatorluğundan, demek ki Romalılardan almışlardır” dedi. Bununla şimdiki Yunanlılarun İstanbul üzerinde hiç bir hakları olmadığını anlatmak istiyordu.
Acaba gerçek böyle midir?.. Bunu araştırmak için, bu konuda Vikipedi Ansiklopedisinde yazılanlara bir göz atalım :
Doğu Roma İmparatorluğu, ya da 16. yüzyılda Alman Hieronymus Wolff’(*)un adlandırmasıyla Bizans İmparatorluğu, Roma İmparatorluğu’nun 395′te Doğu ile Batı olarak ikiye ayrılmasıyla ortaya çıktı. Başkenti Roma olan Batı Roma İmparatorluğu 5. yüzyılda Germen kabilelerince yıkıldı. Merkezi Konstantinopolis (bugünkü İstanbul) olan, Doğu Roma İmparatorluğu da denen Bizans İmparatorluğu ise, bin yılı aşkın süre varlığını sürdürdü. Bizans’ın ortaya çıkışı, Roma İmparatoru I. Constantinus’un başkenti, Roma’dan bugünkü İstanbul’a taşımasıyla da yakından ilişkilidir.
Roma İmparatoru I. Constantinus (Büyük Konstantin), 330′da imparatorluğun başkentini eski Yunan kenti Byzantion’a (Bizans) taşıdı (**). Yeni başkente, Constantinus’un kenti anlamına gelen Konstantinopolis (Constantinopolis) adını verdi. Constantinus, Roma’dan senatörler ile yüksek memurlar getirterek Konstantinopolis’te yeni bir yönetim oluşturdu. Kenti yeniden bayındırlaştırdı. Roma çok-tanrılı olmasına karşın, Konstantinopolis’i bir Hıristiyan kenti yaparak , kendisi de bu dini benimsedi.
Bizans İmparatorluğu kavramı tarihçilerin bir icadıdır. İmparatorluğun hayatta olduğu dönemde hiçbir zaman kullanılmamıştır. İmparatorluğun Yunanca adı Basileia tön Romania (Roma İmparatorluğu) ya da sadece Romania idi. Doğu Roma halkı da kendisini Romalı olarak adlandırırdı. Türkler ile Araplar ise Rum kelimesini kullanırlardı (***). Batı Avrupa’da imparatorluktan “Bizans” diye bahsedilmeye başlanması Alman tarihçi Hieronymus Wolf’un 1557 yılında Corpus Historiae Byzantinæ adlı eserinin yayımlanmasının ardındandır. 1648 yılında Byzantine du Louvre (Corpus Scriptorum Historiæ Byzantinæ) ile 1680 yılında da Du Cange’nin Historia Byzantina adlı eserlerin yayımlanmasından sonra Montesquieu gibi Fransız yazarların arasında Bizans kelimesi tutulur hale geldi.
Daha önceleri Batı Avrupa’da imparatorluk Imperium Graecorum (Yunanlıların İmapartorluğu) olarak adlandırılırdı. Özellikle 800 yılında Şarlman’ın Papa III. Leo tarafından Kutsal Roma İmparatoru (Imperator Augustus) olarak taçlandırılmasından sonra Roma mirası konusunda bir rekabet başlamıştı. Papalar ya da Batı’daki yöneticiler Doğu Roma imparatorlarından bahsedeceklerinde Imperator Romæorum unvanını kullanırlardı zira Imperator Romanorum unvanı Şarlman ile onun haleflerine aitti. Bu nedenlerden ötürü Bizans teriminin kullanılmasındaki amacın Kutsal Roma Germen İmparatorluğu’nun rakibi Doğu Roma İmparatorluğu’nu tarih sahnesinden silmek olduğu düşünülebilir.
Yukarda anlatılanlardan, Orhan Gencebay’ ın söylediği sözlerin şaka olmadığı, onun sözcük oyunları yapmayıp gerçekleri dile getirdiği anlaşılıyor. Hoş gerçek bunun tersi de olsa bir anlamı olmazdı. Nasıl ki, biz Türklerin de binlerle yıllık geçmişlerinde bir takım savları elbette olabilir. Ama bunlar da bu günkü günde hiç bir anlam taşımaz.
________________________________________________________
Dip Notları :
(*) İstanbul Surları’nın geçmişi, Doğu Roma İmparatorluğu’nun yaşına eşittir. Biz bu imparatorluğu bugün yanlış olarak Bizans diye anıyoruz. Bu deyim 16. yüzyıl Alman hümanisti Hieronymus Wolff’un, Roma İmparatorluğu’nu yanlış olarak Bizans diye adlandırmasıyla ilgilidir. Öyle de görüiüyor ki bir siyasal misyon sonucudur. Mukaddes Roma Germen İmparatorluğu’nu Batı’daki imparatorluğun varisi olarak tanıtma amacını taşır.
(**) Demek ki, o dönemde Byzantion bir yunan kenti değil, ama bir Roma kentiydi. Fakat çok daha önce Eski Yunan kentiydi derseniz!.. Bu günkü Yunanlı ile eski Grekler arasındaki büyük bir farklılık olduğunu anımsatmamız gerekir. Bu ayrı bir araştırma konusu olabilir.
(***) Kostantiniye’ nin yanı sıra Fars, Arap ile öteki islam ülkelerinde etnik bir isim olarak Rum (Romalılar) dan türetilerek Rumiyyat al-kubra (Romalıların görkemli kenti) ya da Farsça Takst-e Rum (Romalıların tacı) isimleri kullanılmıştır. Görüldüğü gibi Osmanlı döneminde Rum demekle Yunanlı değil, Romalı amaçlanmıştır. Belki de Yunan asıllı vatandaşlarımıza Rum diyerek onların Romalı oldukları anlatılmaya çalışılmıştır.
———————————————–
İlgili Metinler :
Runciman, Steven (1965). The Fall of Constantinople: 1453. London: Cambridge University Press. ISBN 0-521-39832-0.
Norwich, John Julius (1995). Byzantium: The Decline and Fall. New York: Alfred A. Knopf. ISBN 0-679-41650-1.
Çok akıllıca tamamiyle gerçeklere dayanılarak yazılmış bir makale. Yazan hocamı gerçekten tebrik eder ve bu tarz önemli konularda tarihçilerimizin de biraz çaba sarf etmelerini dilerim. (İlber Ortaylı bu konudan bir kitabında bahsediyor. Ancak neden Bizans denildiği konusunda bir yorum getirmiyor. Hakkını yemiş olmak istemem.)