“Hayat, hızla akan bir nehirdir. Altın gibi parıltıları akıp gider, sonunda bize sadece kum kalır.”
George Eliot
Evliya Çelebi (Osmanlı Türkçesi: اوليا چلبي) (d. 25 Mart 1611, İstanbul – ö. 1682, Mısır), 17. yüzyılın önde gelen gezginlerindendir. Kırk yılı aşkın süreyle Osmanlı topraklarını gezmiş, gördüklerini Seyahatnâme adlı yapıtında toplamıştır.
İçinde bulunduğumuz 2011 yılını UNESCO, Evliya Çelebinin 400 üncü doğum yılı olduğundan “Evliya Çelebi Yılı” olarak ilan etmiştir. Bu nedenle düzenlenen uluslararası sempozyuma İngiltere’den katılan Prof. Gerald Maclean ile Prof. Donna Landry de “Evliya Çelebi’nin izinde at sırtında Anadolu’da yaptıkları yolculuğu” anlatacaklar.
Evliya Çelebi, çok iyi bir öğrenim gördü. Önce mahalle mektebine gitti. Daha sonra Şeyhülislam Hamit Efendi Medresesi’ne girdi. Burada yedi yıl okuduktan sonra saraya özgü bir okul olan Enderun‘a devam etti.
Okul öğreniminin dışında özel hocalardan Kur’an, Arapça, güzel yazı, musiki, beden eğitimi ile yabancı dil dersleri aldı. Kur’an’ı ezberleyerek hafız oldu.
Evliya Çelebi, öğrenimini bitirdikten sonra sarayda görev aldı. Yaptığı işlerle padişah ile devlet ileri gelenlerinin beğenisini kazandı. Bu yüzden çok yüksek görevlere getirilmesi düşünülüyordu.
Evliya Çelebi’nin düşünceleri ise çok farklıydı. Daha küçük yaşlarından başlayarak içinde çok güçlü bir gezi isteği vardı. Yeni yerler görmek, yeni insanlar tanımak istiyordu. Bu yüzden sarayda fazla kalamadı.
Kendisinin anlattığına göre gördüğü bir düş üzerine ünlü gezilerine başlamıştır.
Gördüğü düşte Hazreti Peygamberle karşılaşır. Şefaat dilemek için “Şefaat ya Resulallah” diyeceğine yanlışlıkla, “Seyahat ya Resulallah” der. Bunun üzerine gezilerine başlar. Başlayış o başlayış, gezileri 70 yaşına kadar aralıksız sürer.
Gezilerinde edindiği izlenimleri 10 cilt tutan kitaplarında anlatmıştır. Bu on cilt kitap ile içerikleri şöyledir :
1. Cilt: İstanbul ile dolayları
2. Cilt: Nisan 1640′ta yaptığı Amasya, Ünye, Batum, Trabzon, Samsun, Kafkasya, Girit seferi, 1645’te Erzurum, Azerbaycan ile Gürcistan.
3. Cilt: Şam – Suriye, Filistin – Urmiye, Sivas, El-Cezire, Ermenistan, Rumeli, (Bulgaristan ile Dobruca)
4. Cilt: Van, Tebriz, Bağdat, Basra seyahati.
5. Cilt: Van, Basra seyahatinin sonu, Oçakov seyahati, Rakoçzi’ye karşı sefer, Rusya seferi, Anadolu asilerine karşı hareket, Çanakkale yolu ile Bursa’ya dönüş, Boğdan’a gidiş, Transilvanya seyahati, Bosna’ya gidiş, Dalmaçya seferi, Sofya’ya dönüş.
6. Cilt: Transilvanya seferi, Arnavutluk’a gidiş, İstanbul’a dönüş. Macar seferi, Uyvar’ın muhasarası, yazarın 40.000 Tatarla, Avusturya, Almanya, Flemenk’e ile Baltık Denizi’ne kadar gitmesi. Uyvar’ın zaptı, Belgrad’a dönüş. Hersek’e gönderilmesi, Ragusa seyahati, Karadağ seferi, Kanije seferi ile Kanizsa-Hırvat memleketi.
7. Cilt: Avusturya, Kırım, Dağıstan, Deşt-i Kıpçak, Esterhan.
8. Cilt: Kırım, Girit, Selanik, Rumeli.
9. Cilt: Kütahya, Afyon, Manisa, İzmir, Sakız Adası, Kuşadası, Aydın, Tire, Denizli, Muğla, Bodrum, Ege adaları, Isparta, Antalya, Alanya, Karaman, Silifke, Tarsus, Adana, Maraş, Antep, Kilis, Urfa, Halep, Lazkiye,Şam, Beyrut, Sayda, Safed, Nablus, Kudüs, Medine, Mekke ile civar yerlerin seyahatleri bulunmaktadır.
10. Cilt: Mısır.
Yapıt İngilizce ile Almancaya da çevrilmiştir.
Bu yapıtta gerçekçi bir gözle izlenen olaylar, yalın, duru, zaman zaman da masalsı bir anlatım içinde, halkın anlayacağı biçimde yazılmış, yine halkın anlayacağı deyimler çokça kullanılmıştır.
Evliya Çelebi, Seyahatnâme‘sinde gezip gördüğü yerleri kendi biçemi ile anlatmaktadır. Evliya Çelebi’nin on ciltlik Seyahatnâme‘si, bütün görmüş, gezmiş olduğu memleketler için oldukça önemli bilgiler içermektedir. Yapıtın bu yönden Türk Kültür tarihi ile gezi edebiyatı açısından önemli bir yeri vardır.
[Kaynak : Wickipedia]
