Ünlü bir deyiş vardı ; “Arjantinde – tango dışında – her şey değişebilir” deniyordu.
Ama bir bandoneon virtuososu olan Astor Piazzolla bu inanışı yıkıp, tangoyu da değiştirmeyi başarmıştır. Açtığı çığırın adı “Tango Nuevo” dur.
Bandoneon adlı müzik aleti, Arjantin tango orkestralarının bir üyesi olarak ün kazanmıştır. Ama bu sazın çıkış yeri Arjantin olmayıp, oraya dış-alım yoluyla Avrupadan gelmiştir.
Arjantin bandoneonu, bandoneon dünyasında AA (Double A – Dople A) olarak anılır. Bunun nedeni, aleti üreten firmanın 1860 lerdeki sahibi olan Ernest Louis Arnold (ELA) un oğlu Alfred Arnold (AA) un bunlardan bazılarını üretip Arjantine satmış olmasıdır.
Bu müzk aleti 1835 te Almanya, Karsfeld’ deki bir akordeon yapımcısı olan Heinrich Bandca icat edilmiştir. Almanya kökenli tuşlu, körüklü koncertinas isimli enstrümanlar ailesinin bir üyesidir.
Koncertinas İngiliz Adaları’nda kullanılanlardan farklı olarak, her iki tarafında 14 tuşu olan küçük kare bir enstrümandır. Zannedildiği gibi 1856 yılında tuş sayısı 70’ten fazlaya çıkarılarak bu enstrümana Kuzey Almanya Krefeld’ de bir müzik dükkânı sahibi Heinrich Bandın anısına tecimsel isim olarak “Bandoneon” adı verilmiştir.
Bandoneon aslında dinsel törenlerde kullanılması için düşünülerek yapılmış, fakir kiliseler için kilise orgunun taşınabilir bir seçeneği olarak öngörülmüştür.
Bandoneon Almanya’da çeşitli boyutlar ile sistemlerde geliştirildi. Pek çok modelden biri olan “Reinlander” (Rein bölgesinden) 19.yy’ın sonunda “Chemnitzer” modelinin (Chemnitz kentinden) Polonyalı ile Çek göçmenlerce ABD ne götürülmesi gibi, Arjantin’e de ulaştı.
Almanya kuzey ile güney Amerika’ya o yıllarda çokça müzik enstrümanı satmıştır. Örnekse Blues müziğinde kullanılan armonika, Cajun müziğinde kullanılan melodeon, kuzeydoğu Brezilya ile Kolombiya’ya her tip akordeon gibi müzik aletleri…
Arjantin’e getirildikten sonra adı tango ile anılmaya başladı. Günümüzde bandoneon sesini Klasik müzik, Tango, Jazz, Pop müzik ile Elektronik Tango gibi alternatif müziklerde de duymaktayız.
Bandoneonda her tuş körüğün açılma ya da kapanma durumuna göre farklı nota çalar (diatonic). Dünyada, özellikle Arjantinde kabul gören diatonik sistemdir. Sağ elde tiz sesler (38 tuş) ile sol elde de bas seslerin (33 tuş) bulunduğu bandoneon, açıp – kaparken aynı tuşlardan faklı sesler çıkardığı için 4 farklı klavyesinin olduğunu var saymak gerekir. Bu yüzden dünyanın en zor enstrumanları arasında gösterilmektedir. Tuşların yerleştirme biçimi bir sıraya göre değil, daktilo makinasında olduğu gibi, karışık biçimdedir.
Bu tuşlar arasında bir tanesi körüğün ne içe, ne de dışa üflemesi sırasında ses vermez. Bu ses vermeden körüğün açılıp kapatılması için konulmuştur. Tıpkı bir şarkıcının, ses çıkarmadan arada bir nefes alması gibi…
1925 yılı dolaylarında Paris’te yaşayan akordeonist ile tamircisi İtalyan Charles Peguri her tuşun her iki durumda da aynı sesi verdiği yeni bir klavye tasarladı (kromatik). Bu Fransa’da Tango müziği için yaygın kulanım alanı buldu.
Günümüzde de özellikle Almanya’da yeni bandoneonlar üretilmesine karşın dünyada hala eski bandoneonların kullanılması yeğlenmektedir. Özellikle Alfred Arnold’ ca üretilen eski bandoneonların sesi ile tınısı yeni bandoneonlarda alınamamaktadır.
En sık sorulan sorular arasında “Premier” bandoneonların “Alfred Arnold” bandoneonlardan farkının ne olduğu gelmektedir. İkisi de aslında Alfred Arnold fabrikasında üretilen, aynı tip bandoneondur. Farklı ülkelere satmak için ticari olarak Premier ismi yeğlenmiştir.
En ünlü Bandoneon virtuososu olarak onaylanan kişi Arjantin doğumlu, “Nuevo Tango” (Yeni Tango) bestecisi Astor Piazzolla‘ dır. Piazzolla klasik batı müziği alanında “bandoneon konçertoso” ile senfoni de bestelemiştir. Onun ellerinde bandoneon tüm bir orkestra gibi ses verirdi.
Türkiye’deki bandoneon müzisyenleri
Orhan Avşar
Tolga Salman
Burak Şendağ
Gustavo Battistessa
Tanju Yıldırım
Dünyada Öne Çıkan Bandeonistler
Alejandro Barletta
Alexander Mitenev
Aníbal Troilo (1914–1975)
Antonio Ríos
Ástor Piazzolla (1921–1992)
Carel Kraayenhof
Claudio Constantini
David Alsina
David Tudor
Dino Saluzzi
Edgardo Pedroza
Eduardo Arolas (1892–1924)
Gabriel Merlino
Gabriel Rivano
Gotan Project
John Spiers
Miguel Caló
Pauline Oliveros
Pedro Laurenz (1902–1972)
Pedro Maffia (1899–1967)
Rene Marino Rivero (?-2010)
Ricardo Souza Melo
Rodolfo Mederos
Rubén Juárez
Ryōta Komatsu
Tolga Salman
[Kaynaklar : David Alsina ile Wickipedia]
