“Yalnızca kültürlü insanlar öğrenmeyi sever, cahiller ders vermeyi tercih eder.”
Edouard Le Berquier
Bundan üç dört ay önce, internetin tanınmış bir sözlüğü bir anket yaptı. Anketin konusu beğenilen on tane romanın bildirilmesiydi.
Bununla belki dünya edebiyatında en beğenilen on romanı saptamak istiyorlardı. Sözlüğün bazı yazarları sorulan soruyu doğru değerlendirip, doğru olarak algıladıkları için sevdikleri, beğendikleri on tane romanı alt alta yazıp bildirdiler.
Bir başkaları ise böyle yapmayıp, romanları edebi yönden değerlendirerek, en başa filan yazarın romanı, ondan sonra daha az değerli falan yazarın romanı… Gibi bir değerlilik sıralaması yaptılar.
Bu ikinciler soru ile amacı yanlış algıladıklarından olsa gerek, romanlar ile onların yazarları arasında 1 den 10 a kadar bir değer sıralamasını sunmuş oldular. Buna ne demek gerektiğini, ne ad koymak durumunda olduğumuzu bilmek gerek. Ama gene aynı sözlüğün bir yazarı bu durum için şöyle demiş :
“Bu konu görecelidir. dünya’da yazılmış olan bütün romanları okumuşlar mı ki, böyle bir değerlendirme yapıyorlar? hem böyle bir şey olmuş olsa da, tek bir kategoride değerlendirilmesinin anlamsız olduğunu düşünüyorum. her bünye’de farklı tatlar bırakan birbirinden leziz daha nice kitaplar var.”
Doğru da söylemiş!… Çünkü bir yazarın bir yapıtını enine boyuna adamakıllı tartışıp, onu iyi ya da kötü yönde eleştirebilirsiniz. Dahası aynı yazarın değişik zamanlarda yazdığı romanları, çıraklık-kalfalık-ustalık dönemleri yapıtları olarak incelemeye alabilirsiniz. O yazarın değişik dönemleri konusunda fikrinizi bildirebilirsiniz.
Ama söz gelimi iki ya da üç yazarı ele alıp, bazı edebi analizler yapıp, bunlardan birinin yapıtları birinci sıradadır. Ötekiler değerlilik sırasında ikinci ile üçüncü olarak gelir. Demek ne kadar doğrudur?… Bu tartışmaya çok açık bir konu olmak gerekir.
Çünkü bir yaratıcı sanatçıyla, öteki birini ya da bir kaçını karşılaştırıp, en iyisi şudur!… Demek olanağı yoktur.
Örnekse, müzik alanında Bach mı, Georg Friedrich Händel mi, yoksa Palestrina mı en üstündür?… Ya da Haydın, Beethoven, Mozart üçlüsü içinde en baskını hangisidir?… Ya da Prokofiev, Dmitri Shostakovich
ile Khaçaturyan’ dan acaba hangisi birincilik ipini göğüsleyebilir?… Sorularına kesin bir yanıt verme olanağı var mıdır?… Aynı soruları, söz gelimi, Hammâmîzâde İsmâil Dede Efendi ile Ahmet Adnan Saygun için de sorabilirsiniz.
Resim sanatı alanında; Van Gogh mu öndedir, yoksa Renoir ile Monet mi?…Rembrandt Harmenszoon van Rijn’ in resimleri mi, DaVinci’ ninkiler mi en başta gelir?… Ya da Picasso’ ya, Osman Hamdi Bey ile İbrahim Çallı’ ya ne dersiniz?…
Yontu sanatında; August Rodinin yontuları mı, Antik Çağ yontucularından Praxiteles’ in ya da günümüz yontucularından Nijat Sirel’ in yapıtları mı başı çekerler?…
Mimarlık alanında; Frank Lloyd Wrighte’ ın tasarımları ile Cristopher Wren’ inkiler ya da Le Corbusier (Charles-Édouard Jeanneret) in, ya da Mimar Sinanın yapıtları karşılaştırılsa acaba hangisi birincilik ödülüne değer bulunur?…
Bütün bu soruların yanıtları yoktur!… Çünkü bu isimler birer birer başyapıt üretmiş kişilerdir. Hepsinin değeri ayrıdır. Hepsinin ayrı bir tadı vardır. Biri ötekiyle karşılaştırılıp, bu daha iyi demeye olanak yoktur. Böyle denilmeye çalışılırsa, bu “abesle iştigal”, daha başka deyişle “ukalalık = bilgiçlik taslama” olur!…
Edebiyat alanında ortaya konmuş yapıtlar için de aynı durum söz konusudur. Bir yazarın bir yapıtını ele alıp olumlu ya da olumsuz yönde istediğiniz kadar, gücünüzün yettiğince eleştirebilirsiniz. Ama iki üç yazar arasında, hangisinin daha önde olduğuna, yapılacak çözümlemeler (analizler) sonucu, karar vermeye kimsenin ne gücü, ne yeteneği, ne de bilgisi yeterlidir.
Bundan ötürü, eğer üzerinde durmayıp geçmişseniz, Edouard Le Berquier’ nin en başta verdiğimiz sözlerine bir kez daha eğilmenizi öneririz.
