BODRUM EVLERİNE ÖZGÜ MİMARİ’nin KÖKENİ NE OLABİLİR?!…

Antik Girit’te Knossos Sarayı Kalıntıları

“Yıldızlar ateşböceği sanılmaktan korkmazlar”
TAGORE

Günümüzde Bodrum Yarımadasındaki bütün yerleşim birimlerinde yapılar kendilerine özgü bir mimari özellik taşırlar. Bunların hemen tamamı dikdörtgen planı konumunda olup, dış yüzleri sıva üstüne beyaz boyalı, küçük pencereli, düz çatılı, çatı düzeyinde köşelerde kale burcunu anımsatan kısa çıkıntıları olan yapılardır. Aralarında çok az sayıda taş-evler de vardır. Taş-evlerin çatıları düz değil, ama başik-örtüsü biçimindedir.

Bodrum yarımadasında olan ama yapı biçimi olarak tipik Bodrum evlerinden ayrılan tek yerleşim yeri Güllük’tür. Buradaki evler bildiğimiz Anadolu evleri biçiminde yapılmıştır.

Bodrum evlerini incelediğimizde üç çeşit yapı biçimine rastlamaktayız : Musandıralı ev, Sakız tipi ev (yukarıda sol yanda görülen resim), Kule evlerdir.

Musandralı ev daha çok toprakla uğraşan, küçük ailelerin kullandığı evlerdir. Bu tip evlere şimdilerde pek rastlanmıyor.

Sakız Tipi Ev; Sakız’dan gelen tacirlerin oturdukları ev anlamına gelse de bu mimari, demek ki iki katlı, cumbalı konut mimarisi Ege bölgesindeki Bodrum yarımadasında yayılmış, çokça kullanılır olmuştur.

Bodrum’da kale içindeki eski yerleşmeden sonra, kale dışına taşma sırasında ilk yapılan tür “Kule Ev” olmuştur. Kule evler en eski tür evler olup, taştan yapılır. Bu evlerin yapım ile kullanım amaçlarının başında savunma gelmektedir. Yörenin derebeyleri, ağaları ile zenginleri kale dışına çıkılmasıyla kale gibi güvenli ev gereksiminden ötürü bu tür evleri yeğlemişlerdir. Günümüzde bunlara zor rastlanmaktadır.

Günümüzde yaygın olarak kullanılan ev tipi Sakız evi tipidir. Bunlarda genelde yapı biçimi olarak yığma yapı kullanılsa da, son zamanlarda yörenin deprem bölgesi olmasından ötürü beton-arme olarak yapılmaktadırlar. En fazla üç katlıdırlar. Yaygın olarak iki katlı yapılardır.

Evlerin bahçe duvarları hemen her zaman taştan yapılır. Bu duvarlar bazılarında kısa, bazılarında yüksektir. Günümüzde belediyelerin önerdikleri yüksekliği az olan bahçe duvarlarıdır.

Ege bölgesinde, Bodrum yarımadası dışında pek görülmeyen bu mimari yapı tipi nereden gelmektedir?…

Bu sorunun yanıtını tarihin derinliklerinde, Greklerin tarihlerinin ilk dönemlerine, Girit uygarlığına giderek aramak gerekecektir.

Girit Uygarlığı ya da Minos Uygarlığı, Tunç Çağı’nda bugün Yunanistan’a bağlı olan, Ege Denizi içindeki Girit Adası’nda, M.Ö. yaklaşık 3500′lerde doğmuş bir uygarlıktır. Minos Uygarlığı, M.Ö. 2700 ile 1450 yılları arasında en parlak dönemlerini yaşadı. Yavaş yavaş eski gücünü yitirmesinin ardından Girit üzerinde Miken kültürü baskınlaşmaya başladı.

Girit şehirleri taşlar ile kaplı yollarla birbirlerine bağlanmışlardı. Bu yollarda kullanılan taşlar tunçtan yapılma testereler ile kesilerek elde edilirdi. Caddelerde su giderleri ile basit kanalizasyon sistemleri vardı. Bunlar yüksek sınıftaki kişilerce kullanılırdı. Borular genelde topraktan yapılırdı.

Minos mimarisinde evler ile öteki yapıların çatıları kaplanmış biçimde, genelde dümdüz olurdu. Binaların iki ile üç kata kadar yükseldiği görülürdü. Alçak duvarlar genelde taş ie molozla yapılır, evlerin dışlarını vb. oluşturan yüksek, önemli duvarlar ise pişmiş tuğla ile yapılırdı. Tavanda bulunan, kiriş görevi gören uzunca tahtalar, üstlerindeki çatıyı desteklerlerdi.

Bu yapı biçemini, en üstte bulunan Minos uygarlığına ait Knossos Sarayı kalıntılarında da görmekteyiz. Knossos Sarayının yapı biçemi, bu günkü Bodrum evlerinin yapısıyla bire bir örtüşmektedir. Bu bakımdan Bodrum evlerinin geçmişi Minos uygarlığına bağlıdır diyebiliriz.

Minos uygarlığında taş evler yoktu. O zaman Bodrumdaki taş evlerin özgününü nerede aramamız gerekir?…

Bunun için de Kiklad Uygarlığına kadar geri gitmek gerekir. Kiklad Uygarlığı, (öteki adları ile Kiklad Kültürü, Kikladik Periyod) Ege Denizi içinde kalan, bugün Tavşan Adaları olarak adlandırılan, adalarda yaşayanların M.Ö. 3000 – M.Ö. 2000 yılları arasında, Erken Tunç Çağı’nda kurdukları uygarlık.

Kikladlar’ın yaşamı yerleşik yaşam üzerine kurulu olup, taş evlerde yaşarlardı. Yapılan kazılardan elde edilen verilere göre evlerin geneli birbirine bağlantılı iki odadan oluşurdu. Evler dikdörtgen biçimliydi. Daha sonraki kazılardan elde edilen bilgiler ise Kiklad evleri hakkında daha ayrıntılı bilgi verir. Buna göre evlerin duvarlarındaki köşeli kesme taşlar oldukça pürüzsüz, hepsi aynı boyutlardaydı. Kiklad şehirleri geleneksel Yunan şehircilik kültüründe olduğu gibi koruma amacı ile yapılmış güçlü surlar ile çevriliydi. İki bölümden oluşan tek bir duvar olan bu surların ikinci kısmı alçak, şehrin dışına bakan, ön kısmı ise yüksek olurdu, askerler alçak olan ikinci kısımda gözcülük yapardır. Bunun dışında surların belirli noktalarında konuşlandırılmış kulelerde vardır.

Büyük olasılıkla Bodrum taş evlerinin özgünü Kiklad yapı biçeminde bulunmaktadır. Aynı uygarlığı paylaşıp, bu günkü Bodrumun bilinen tarihçesini oluşturan Karyalılar da M.Ö. 2. binyılın sonlarından başlayarak güneybatı Anadolu’da varlıkları bilinen, Karya uygarlığını kurmuş kavimdir. Başkentleri başlangıçta Mylasa’da (Milas) iken, M.Ö. 4. yüzyılda Mausolus’ca Halikarnas’a (Bodrum) taşınmış, ancak Mylasa önemini korumuştur. Yaklaşık olarak Büyük Menderes Nehri ile Dalaman Çayı arasındaki bölgeye denk gelen yayılma alanlarında çok sayıda köy ile mezra türü yerleşimin bir araya gelerek oluşturduğu federasyonlar etrafında örgütlenmişlerdir. Ama, buna karşın. bu bölgede Bodrum yarımadası dışında Bodrum evleri karakterinde yapıya rastlanmaz.