“Alıklar, akıllılardan pek az şey öğrenirler; ama akıllılar alıklardan çok şey öğrenirler.”
Marcus Porcius CATO (M.Ö. 234- M.Ö. 149)
Romalı Devlet Adamı, Hukukçu, Hatip
Bir varmış, bir yokmuş. Evvel zaman içinde, kalbur saman içinde. Deve tellal iken, ben babamın beşiğini tıngır mıngır sallar iken…
Bir akıl oyunu olan satrancın kimin tarafindan icat edildiğini tam olarak bilemediğimiz söylenmekteyken. Bu oyunun icadı ile ilgili biri hint, biri de İran iki tane söylencenin (efsane) varlığı bilinirmiş. Bunların her ikisi de matematiğin inceliklerini anlatmaktaymış.
İran kaynaklı söylenceye göre ; memleketin bilginlerinden biri Hükümdarın can SIKINTISINI gidermek için satranç denilen oyunu icat etmiş. Bu oyundan çok hoşlanan Hükümdar (Seran) bilgin (Sessa)’yi ödüllendirmek istemiş.
Ödülü de kendisinin seçmesi için :
“Dile benden ne dilersen vereceğim” demiş. Buna karşılık satrançcı Sessa “çok şey değil Sultanım, şu satranç tahtasında görüyorsunuz ki 64 göz var sol üst gözden başlayarak gözlere bir den 64′e kadar numara verelim. Sonra 1 nolu göze 1 buğday tanesi 2 nolu göze bunun iki katı yani 2 buğday 3 nolu göze bir öncekinin iki katı yani 4 buğday… En sonunda 64 nolu göze 63′uncu göze konulan buğday tanesinin 2 katı kadar buğday koydurularak, toplamları bendenize ihsan buyurulsun.” yanıtını verir. Bu kadar alçak gönüllülükten çok kıvanç duyan Hükümdar hemen vezirini çağırtır, bilgin Sessa’nin arzusunun yerine getirilmesini emreder. Hesap başına oturulunca Sessa karşısındakilerin gayretine bakarak,kıs-kıs gülüp içten içe pek eğlenir.
Ne için?…
Sessa’nin istediği buğday, acaba çok mu fazlaydı?!..
Biraz sonra vezir içeri girip bilginin arzusunun yerine getirilmesine olanak olmadığını söyleyince Hükümdarın hayreti bir kat daha artar. Aritmetik dizinin ne olduğuna akıl erdiremeyen Hükümdar, kağıt kalem isteyerek kendisi uğraşmaya başlayınca alimin istediğinin gerçekten yerine getirilmez birşey olduğu kanısına varır.
Hint kaynaklı söylenceye göre de : Devrin zalim, zorba Hükümdarı halka çok eziyet yaptığı gibi çevresindekiler ile vezirlerini hiçe sayar, onların fikrini hiç dinlemezmiş. Yanlış hareketinden dolayı uyaranları da hemen öldürtürmüş. Dönemin matematikçilerinden biri ki bu kez bir Brahman Rahibi, Hükümdarın bu yaptığının yanlış olduğunu uygun bir biçimde (hayatını da tehlikeye atmadan) anlatmak için bir plan yapar.
Hükümdara, satranç adını verdiği iyi bir oyun bulduğunu bildirir. Haşmetli oyunu merak eder. Matematikçi Hükümdar ile birkaç defa oynayıp oyunun esas kurallarını öğretince, oyun Hükümdarın çok hoşuna gider. Sonuç olarak da bu oyundan şu dersi alır : Bir şahın vezirleri, askerleri, filleri ile kaleleri zaptedilirse şah kendiliğinden düşmana esir oluyorsa!.. O halde “İnsan ne kadar kudretli olursa olsun etrafındakilerin yardımı olmadıkça hiçbirşey yapamaz”, kanısına vararak, o günden sonra milletine karşı olan davranışlarını tümden değiştirmeye karar verir.
Sonra da matematikçiye “dile benden ne dilersen vereceğim” der. Matematikçi bu yönelime karşılık yukarıda anlatıldığı gibi, ama bu kez bir geometrik dizi oluşturacak biçimde buğday tanelerini istemekle Hükümdara ikinci bir ders daha vermiş olur.
Şöyle ki, 64 göze koyulması gereken buğday tanesi 1 + 2 + 2^2 +2^3 + …………. + 2^64 toplamına eşittir.
Not : 2^3 iki üzeri üç, demek bu serinin toplamı (2^64 – 1) / (2-1)’e eşittir.
Bir hektar arazi ortalama 25 hektolitre buğday verir. Bir hektolitrede 2 milyon tane buğday vardır.
Bu durumda matematikçinin istediğini yerine getirebilmek için 368934881474 hektar genişliğindeki araziyi ekmek gerekecektir. Öte yandan dünya yüzündeki kıtaların tüm yüzey toplamı 13000000000 hektardır. İstemin yerine gelebilmesi için bu yüzeyin 28 katından fazla bir alana gereksinim vardır!!..
Olacak iş mi?..
Gökten üç elma düştü… Biri anlatana, biri dinleyene, biri de dünyadaki tüm aklı erenlere!..
