Ben hep, iki ayrı bölümde incelenen, ama adları aynı olan Usavurma’nın (reasoning) alt bölümlerinin değişik adlar almasının nedenlerini düşünmüşümdür. Bilindiği gibi usavurma terimi hem zeka bileşenlerinden biri, hem de mantıkta kullanılan araçlardan birini anlatır.
Zeka bileşenlerinden biri olarak alt dallarının adları Analiz (çözümleme) ile Sentez (bireşim) olurken; Mantıktaki usavurmanın alt dalları tümdengelim (deduction) ile tümevarım (induction) adlarını alırlar,
Elbette bunun bir nedeni olmak gerekir. Çünkü görünürde yapılan işlemler aynı gibi gözükmekte. Bunu şöyle söyleme olanağı da vardır : Analiz = Tümdengelim, Sentez = Tümevarım. Ama konuya yakından bakınca yapılan işlemler konusunda farklar olduğu görülecektir. Bu farklılık verilen adların değişik olmasının nedeni gibi gözüküyor.
Bir zeka bileşeni olan usavurmanın analiz ile sentez araçları kullanılarak, ya yeni bir buluş yapılır, ya bir probleme çözüm bulunur ya da olaylar arasındaki neden-sonuç bağıntısı saptanır. Bütün bunlar zekanın çalışması sonucu olan ürünlerdir.
Öte yanda, mantıktaki usavurmanın alt yapılarından TÜMDENGELİM kullanıldığında, belirli bir konuda insan davranışı ya da olguların açıklanabilmesi amacıyla oluşturulmuş bir kuramla başlayan, kuramın doğrulanması amacıyla varsayımlar oluşturulması, bu varsayımların toplanan veriler yardımıyla test edilerek doğrulanması ya da reddedilmesi süreciyle kuramı kabul ya da reddeden bir yaklaşım sergilenir. Tümdengelim yaklaşımıyla yapılan araştırmaların en önemli özelliği, kuramın araştırmanın başında oluşturulmasıdır. Araştırma bu kuram doğrultusunda gelişir. Varsayımlar oluşturularak, değişkenler arasındaki ilişkilerin belirlenmesi için deneysel izlem (strateji) kullanılır. Elde edilen veriler ışığında varsayımların kabul ya da reddine karar verilir. Araştırma süreci bir diyagram olarak kabul edildiğinde tümdengelimci bir yaklaşımla oluşturulan diyagramın başlangıç noktası kuramdır.
Araştırmada kuramı oluşturan kavramlar, varsayım oluşturulmadan önce belirlenerek tanımlanır. Kavramların ışığında oluşturulanvarsayımlar, tümdengelimci yaklaşımın temel öğeleridir. Varsayımlar belirli bir kuramsal temele dayalı olarak geliştirilen, değişkenler arasında varlığı öne sürülen belirli ilişkilerin sınanmasını sağlayan söylemlerdir. Bu varsayımlar, nicel kavramlarla ölçülebilen değişkenleri içermelidir. Toplanan veriler yardımıyla test edilen varsayım kabul edilirse, kuram geçerli bir açıklama ile deneysel ispatla doğrulanmış kabul edilir. Bu doğrular, kural sayılarak geleceğe yönelik çıkarımlar yapılmasında kullanılabilir.
TÜMEVARIM yaklaşımında önceden belirlenmiş bir kuram ya da varsayım yoktur. Araştırmacı, topladığı tanımlayıcı, ayrıntılı verilerden yola çıkarak incelediği probleme ilişkin ana temaları ortaya çıkarma, topladığı verileri anlamlı bir yapıya kavuşturma, demek ki, bu verilerden yola çıkarak bir kuram oluşturma çabası içindedir. Tümdengelim yaklaşımıyla karşılaştırıldığında, araştırma başında oluşturulan varsayımları test etme, yerini varsayım oluşturmaya; ölçme, açıklamaya; genellenebilirlik ise yerini anlama amacına bırakmıştır. Kuram üretme, araştırmanın son aşaması ile ürünüdür. Tümevarımcı yaklaşım, dünyanın sosyal yapısının anlamlandırılmasının bireylerce gerçekleştirildiğini savunan görüngü bilimine ilişkin (fenomenolojik) yaklaşımla bağdaşır. Tümevarımcı yaklaşımla yapılan bir araştırma nitel verileri kullanır.
Gerçekte, her iki yaklaşımı da nitel ya da nicel veri kullandığı yargılarıyla sınırlandırmak doğru değildir. Her iki yaklaşım da her iki tür veriyi ya da bunların farklı bileşimlerini kullanabilir.
İzlendiği gibi, zekadaki usavurma ile mantıktaki usavurma arasında, işlev ile varılan sonuçlar bakımından, belirgin ayrılıklar vardır. Bu yüzden bunların alt dalları arasındaki adlandırma, zorunlu olarak değişik biçimde yapılmıştır gibi görünüyor.
————————————————-
İlgili Makaleler :
Olcay Akgül : Tümdengelim ve Tümevarım Yaklaşımları ve Uygulamaları. Seyahat ve Turizm Araştırmaları Dergisi 4 (2) 2004.
Amaratunga, D., Baldry, D., Sarshar, M. Ve Newton, R. : (2002). Quantitative and Qualitative Research in the Built Environment: Application of “Mixed” Research Approach. Work Study. (51:1): 17-31.
Karasar, N. (1999) : Bilimsel Araştırma Yöntemi (9. basım). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
