Sinir sisteminde oluşan uyarıları alan (receptor) ile bu uyarıların bir yerden ötekine taşınmasında etmen olan kimyasallar vardır. Aşağıda bunları göstermeye çalıştık.
Acethylcholine iki farklı tipte reseptör’e (uyarı alıcı) etki yapar {bu konuda ilerde beynin biokimyası bölümünde daha etraflı bir irdeleme yapılacağını belirterek} :
● Nikotinik Reseptörler
………. ■ Yalnız iskelet kasları nöromüsküler bağlantısında (junction)
……….■ Parasempatik sinir sistemi post-ganglionik nöronlarında
……….■ Nikotin bir agonisttir (acethylcholine’e eşit etki)
………. ■ Curare bir antagonisttir (iskelet kaslarını felç eder)
(Bu yüzden, belki ileri bir tarihte, nikotinin yararlarından söz edilecektir!)
● Muskarinik Reseptörler
………. ■ Kalb kası ile düz kasların nöromüsküler bağlantısında
………. ■ Salgı bezlerinde
………. ■ Sempatik sinir sisteminin post-ganglionik nöronlarında
……….■ Muskarin bir agonisttir (ki bu bazı mantarların, inocybe geophilla – clitocybe dealbate türü mantarların ürettiği bir zehirdir)
■ Atropin bir antagonisttir (acethylcholine esterase zehirlenmesinde kullanılır)
Acethylcholin’den başka da uyarı aktarıcıları vardır :
Amino asidler
● Glutamik asid, merkezi sinir sisteminin uyarıcı sinapsislerinde uzun süreli kutuplaşma
(bir bellek biçimi) sağlar.
GABA gibi glutamik asid de iki tip merkezi sinir sistemi sinapsisini etkiler
glutamik asid Na+ kanallarını açar. YAVAŞ (~1 san) m HIZLI (~1 msan)
● Glisin
● Gamma aminobütirik asid (GABA)
Katekolaminler
Tirozinden türetilirler
● Noradrenalin (norepinefrin de denir), otonom sinir sisteminin sempatik bölümünün post ganglionik nöronları tarafından salgılanır.
● Dopamin, merkezi sinir sisteminin bir çok sinapsisinde kullanılır.
Öteki Monoaminler
● Serotonin (triptofan’dan sentezlenir)
● Histamin
Bunların ikisi de beyin sinapsislerinde uyarı aktarıcı olarak kullanılır.
Peptid’ler
Kırktan fazla olan peptidlerin 8 tanesi şunlar olup beyinde uyarı aktarıcısı olarak iş görürler.
Bunların ilk beşi hormon niteliğindedir :
● Vazopressin (ADH)
● Oksitosin
● Gonadotropin (Gn RH)
● Angiotensin II
● Kolesistokinin (CCK)
● Substans P
● İki tane ankefalin
……… ■ Met-ankefalin
……… ■ Leu-ankefalin
Sinir sisteminde uyarı aktarım hızları uyarının türüne göre o.61 m/s ile 119 m/s arasında değişmektedir. Kas durumu duyusu 119 m/s, dokunma duyusu 76.2 m/s, düşünme sinyalleri 20-30 m/s, ağrı duyusu 0.61 m/s hızla yol alır. Ne var ki bunların en hızlısı bile bir iletgen telde ilerleyen elektrik akımından 3 milyon kez daha yavaştır. Ama bir yarış arabası hızından çok daha fazladır.
