Dehalar fırtınalar gibidir. Olağan rüzgara aykırı yönde esip, halkı dehşete düşürerek, havayı temizlerler.
Kirkegaard
Deha doğuştandır, emek harcamayla sonradan oluşmaz.
Oscar Wilde
Tohumun içindekileri görebilmek… İşte, bu dehadır.
Lao – tzu
Binlerce deha yaşar ve keşfedilemeden olür; hem kendileri, hem de başkaları yüzünden.
Mark Twain
Deha, karmaşığı basite indirgeme yetisidir.
C.W. Ceran
Kadın ile erkek beynini karşılaştıran, daha önceki bir makalenin verdiği esinle, okumakta olduğunuz bu kunu üzerine eğilme gerekslmlnl duydum.
Hiç çevrenize bakınıp, zekaları deha düzeyinde olan kadınlara rastladınız mı?… Ben, en yakın çevremden başlayarak bir çok dahi düzeyinde kadınla karşılaştım. Ne idi, bir çocuğun dahi olduğunu gösteren ölçütler?… Bunlara bir kez daha göz atalım :
“Deha sahiplerinin bebekliklerinden beri gösterdikleri bazı belirtiler gözlemlenir.. Gülme eylemine yatkınlıkları vardır. Hareketli bebek olurlar (hiperaktif değil!) Bunlar konuşmaya başladıktan hemen sonra kendiliklerinden okuma-yazma öğrenirler. Bu durumdan ailelerinin çoğu kez haberi bile olmaz. Burada hiç bir zorlama gayreti söz konusu değildir. Bu arada bir bölümü rakkamları, bunlarla yapılabilen basit işlemleri de, gene kendiliklerinden öğrenirler. Özöğrenimli ( Autodidaktos) özelliğini taşırlar. Bir konuyu öğrenmek için onun kaynağına gidip bilgiyi oradan kendi kendilerine almayı yeğlerler. Bu özellikleri yaşamları boyunca korunur. Eğitimleri ile öğrenimleri olağanüstü kolaydır. Böylesi çocukların erken okula gönderilmeleri salık verilmez. Çünkü ilk sınıflar bir yana, ileri sınıflarda arkadaşları kendilerinden yaşça büyük olup psikolojik yönden daha olgun olduklarından, bazı güçlükler içine düşüp bunalıma girebilirler. Ama normale yakın yaşta okula verilirlerse başarıları en yüksek düzeyde olur. Okulda lider durumuna kolaylıkla geçerler. Çevreye, sosyal ilişkilere ilgileri çok fazladır. Bunların normal okullarda öteki çocuklarla birlikte eğitilmeleri çok yanlış olur. Çünkü öğrenim hızlarıyla zihinlerinin işleyiş biçimleri ötekilerden çok farklıdır. En iyisi özel dersliklerde, özel eğitim programları uygulanarak eğitilmeleri, deha sahibi çocukları topluma kazandırabilir.”
Bu ölçütlere uyan pek çok kız çocuğu gördüm. Fakat, çeşitli nedenlerle daha önceki makalelerde de belirttiğim gibi, bu çocuklarımızı saptayıp, onlara özel eğitim veremediğimizden genel nüfus içinde, bir ikisi dışında, hepsi kaybolup gidiyorlar. Bunu Mark Twain de girişte verdiğimiz özdeyişiyle, pek güzel anlatmış.
Camille Paplia’ nın “Kadın dahiler yoktur, çünkü kadın ‘karın-deşen Jack’ ler de hiç olmamıştır” demesine karşın, bütün dünyada tarih boyunca kendini kanıtlamış dahi kadınlara rastlıyoruz. Bunların başlıcalarına bir bakalım :
KLEOPATRA : eski Mısırda, 18 yaşındayken kraliçe oldu. Yazılanların tersine güzel bir kadın değildi. Ama. Çirkin de sayılmazdı. Dokuz yabancı dili ana dili gibi kullanabiliyordu. Güçlü bir matematikçiydi. Romalı Antonius ile Roma İmparatoru Neron’ la yaşadığı aşkların altında, güzelliği ile fettanlığı değil, ama deha düzeyindeki zekasının etkisi yatmaktadır.
HYPATIA : İskenderiyenin kadın filozofu. İ.Ö. 370 dolaylarında yaşamıştır. Önde gelen bir Yunan aileinin bir üyesidir. İskenderiyede doğdu, oradan hiç çıkmadı. Babası tanınmış bir bilim adamıydı. Hypatia’ nın ilk aşkı felsefe olmakla birlikte, matematik ile astronomide çok ilerdeydi. Kendisine Suriyeden, İstanbuldan, Libyadan eğitim için öğrenciler gelirdi.
MARIA GAETANA AGNESI : Matematikçi, yazar olan bu hanım 1718 – 1799 yılları arasında yaşadı. Dokuz yaşından önce Latince, Yunanca, İbranice ile birçok modern Avrupa dilini biliyordu. Bir diller dahisi olarak ilk büyük yapıtını on yaşında Latince olarak yazıp, on bir yaşında yayınlatmıştır. Matematikçi kimliğiyle bir çok matematik teoremini ortaya atmıştır. Loci of Agnesi (Witch of Agnesi) adlı, eğrilere ilişkin çözümü ünlüdür.
Mme. De STAEL (evlenmeden önce ANNE-LOUISE-GERMAINE NECKER) : Fransız dili konuşan İsviçreli yazar. 1766 – 1817 yılları arasında yaşadı. Fransız devrimi yanlısı, Napoleon Bonaparte’ a karşıydı. Bu yüzden 1803 te sürgüne gönderilerek, uzun yıllar sürgünde yaşamıştır. Kadın haklarının ilk savunucularındandı. Edebiyat dünyasına bir çok önemli yapıt vermiştir. IQ sü 180 idi.
SOFIA KOVALEVSKAYA : 1850 – 1891 yılları arasında yaşadı. Matematikçi ile yazardı. “kısmi differansiyel denklemler” kuramına değerli katkılarda bulunmuştur. Modern Avrupada matematik doktorası veren ilk kadındır. Bunun gibi, bir bilimsel derginin yayın kurulunda yer alan, matematik profesörü olarak atanan ilk kadın olmuştur. IQ sü 170 idi.
MARIA SKLODOWSKA CURIE : 1867 de, Polonya, Varşova’da doğdu. Paris, Sorbonne’ da fizik ile matematik bilimleri okurken, hocası Pierre Curie ile evlendi. 1903 te bilim doktoru unvanını aldı. Kocasıyla birlikte, 1896 da polonyum’ u keşfetti. Mme. Curie radyum’ un izolasyonunu sağlamıştır. Radyoaktivite alanında öncü olan Mme. Curie, bir çok makale ile kitap yazdı. 1903 te Fizik Nobel ödülünü aldı. 1911 de de ikinci kez Nobel ödülü almıştır. Savoy, Fransa’ da 1934 yılında öldü.
GEORGE ELIOT (asıl adı MARY ANN EVANS) : Ünlü bir yazar. 1819 – 1880 yılları arasında yaşadı. Ana dili olan İngilizcenin yanı sıra İtalyanca, Almanca, Yunanca, İbranice biliyordu. Burada sayılamayacak kadar çok edebiyat yapıtına imza atmıştır. IQ sü 160 idi.
GEORGE SAND (asıl adı AURORE DUPIN) : ondokuzuncu yüzyılın en ünlü Fransız kadın yazarıdır. 1804 – 1876 yılları arasında yaşadı. Skandallara karışma eğilimi vardı. Bir çok öykü, piyes, deneme yazmıştır. Bir yazar olduğu zaman adını değiştirdi. Jules Sardeau, Alfred de Musset, Frederic Chopin gibi ünlülerle aşk ilişkileri oldu. IQ su 150 idi.
ANNA LİNDH İsveç dışişleri bakanı. 1957 de doğdu. Bir avukat olarak yetiştirilmiştir. 1998 yılında dişişleri bakanı oldu. 2003 te bir saldırı sonunda öldürüldü. IQ sü 151 idi.
İDİL BİRET : Türkiyenin “Harika Çocuğu” İdil Biret’ in müziğe olan ilgisi 2 yaşında başladı. Beş yaşına geldiğinde olağanüstü müzik yeteneği, “absolut” kulağı ile duyduğu her parçayı, karmaşık olsun olmasın, anında, eksiksiz olarak piyanoya aktarabilme yeteneğiyle herkesin hayranlığını kazandı. Kendisi için özel bir yasa çıkartılarak, ailesiyle birlikte, bilgisini arttırmak için, Fransa’ ya gönderildi. 11 yaşında Wilhelm Kempff’ in hayranlığını kazanarak, onunla birlikte Paris’ te W.A. Mozart’ ın iki piyano için yazmış olduğu konçertosunu yorumladı. İdil Biret, uluslararası büyük değer taşıyan bir çok ödül almıştır.
Bu isimler hemen herkesin bildiği, anında akla geliveren ünlü kadın dahilerin adları. Bizim bilemediğimiz, ama araştırılırsa bulunabilecek, çalıştıkları alanlarda doruklara ulaşabilen kadın dahiler de hiç kuşkusuz vardır. Dahası. yukarda sözünü ettiğimiz gibi, dahi olarak doğmuş bir çok kız çocuğu da bulunmaktadır.
Bir bilgiye göre, 1000 sağlıklı doğumdan birinde bir dahi dünyaya gelmektedir, Bu istatistik veriye dayanarak Türkiyemizde, aşağı yukarı 70 000 dolayında dahi bulunması gerekir. Bunların yarısı, demek ki 35 000 dolayında bir sayıyla belirtilecek bir bölümü kız çocuklarıdır. Hal bu ise, nerede bizim bu kız dahilerimiz?… Önce de söylediğimiz gibi, yanlış eğitim tutumumuz yüzünden yok olup gidiyorlar. Bir anlamda ulusal zengiliğimiz uçup gitmekte…
Bu sözleri hep yineleyip duruyoruz. Bunun nedeni bu kayıplara karşı hep iç acısı çekmemizdir. Ne olurdu, konuya daha duyarlı, daha akıllıca yaklaşma olanağı bulunabilseydi!…
———————————————————-
İLGİLİ MAKALELER :
Gene N. Landrum : Profiles of Female Genius: Thirteen Creative Women Who Changed the World. Prometheus Books (July 1994) ISBN-10: 0879758929.
Dzielska, Maria. Hypatia of Alexandria (Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts, 1995) Translated by F. Lyon.
Perl, Teri. “Sonya Kovalevskaya.” Math Equals: Biographies of Women Mathematicians and Relates Activities. United States and Canada: Addison-Wesley Publishing Co., 1978: 127-137.
Koblitz, Ann Hibner. “A few words on Sofia Kovalevskaya,” Newsletter of the Association for Women in Mathematics, Vol 13, No. 2 (March/April 1983), 12-14.
Simone Balayé La vie de Madame de Staël Anne-Louise-Germaine Necker, baronne de Staël-Holstein (1766-1817)
Battersby, Christine (1994) Gender and Genius. Towards a Feminist Aesthetics, London
Ann Hibner Koblitz, A Convergence of Lives. Sofia Kovalevskaia: Scientist, Writer, Revolutionary, Birkhäuser, Boston 1983. (If you read only one book on Kovalevskaya, it should be this one.)
Curie, Eve. Madame Curie: A Biography. ISBN 0-306-81038-7.
Naomi Pasachoff, Marie Curie and the Science of Radioactivity, New York, Oxford University Press, 1996
Herold, J. Christopher. Mistress to an Age: A Life of Madame de Staël. New York: Grove Press, 2002 (paperback, ISBN 0-8021-3837-3).
