Bundan sonra yapay zekanın neler yapabildiği ile hangi bölümlere ayrıldığına bir göz atmak gerekir. Böylelikle yapay zekanın insan zekasına ne kadar yaklaştığı ya da ondan uzaklığının ne olduğu belki anlaşılabilir.
Önce bölümlerindenden bazılarını gözden geçirelim. Bunların içinde eksik olanlar vardır. Çünkü tamamını henüz kimse tam olarak tanımlamamıştır. Gözden geçirdiklerimizin de bazıları bir bölüm değil de görüş (concept) niteliğindedir.
● Mantıksal Yapay Zeka – Herhangi bir bilgisayar programı, özel durumlardan haberi olması, böylece belli hedeflere varabilmesi için matematiksel mantık diline ait bazı tumceler kullanır. Programın hedeflerine ulaşımı belli işlemleri yapmasına bağlıdır. .Bu da az önce sözünü ettiğimiz matematik mantık yolundan geçerek olur. Buna mantıksal yaklaşım diyoruz.
● Araştırma – Yapay zekayı meydana getiren bilgisayar programları sıklıkla çok sayıda olasılığı birarada göz önüne alır. Örnekse, satranç oyununda karşılıklı olarak yapılması olanağı bulunan hamleler ya da bir olasılığı kanıtlayan teoremlerden sonuç çıkarma işlemleri gibi… Bu alanda yapılmakta olan bütün buluşlarla, sürekli olarak çeşitli ortamlarda daha etkin olabilmenin yolları aranmaktadır.
● Örnek Tanıma – Bir programın bazı tür gözlemleri yapması istendiğinde, gördüğü örneklerin karşılaştırmasını yapabilmesi için yazılır. Örnekse, bir görüntü programının belli bir yüz resmini bulabilmesi için bir çok göz, burun vb nin örneğini inceleyebilmelidir. Daha karmaşık örnekler, bir doğal dil metni, bir satranç pozisyonu ya da bir çok olayın içinde yer aldığı tarihsel gerçeklerin incelendiği durumlarda, basit örneklerin incelenmesine göre çok daha değişik yöntemlere gereksinim vardır.
● Gösterim – Dünya hakkındaki olgular belli bir yolla gösterilmelidir. Genellikle matematiksel mantık dili bu iş için kullanılır.
● Çıkarım (İstidlal=Inference) – Birtakım olgulardan öteki bazı olgular çıkarımsanır (istidlal edilir).Matetematik mantığı ile yapılan araştırma bazı amaçlar için yeterlidir, ama yeni yöntemler “tekdüze olmayan = non-monotonic“ çıkarımsama için 1970 li yıllarda mantığa eklenmiştir. En basit tekdüze olmayan mantık türü, varsayılandan sonuç çıkarılan varsayımsal usavurmadır. Fakat bir aksi durumu biliyorsak bundan da sonuca varılabilir. Örnekse, bir kuş sesi duyduğumuzda onun uçabileceği sonucunu çıkarırız, ama bu sonuca varış bir penguen sesi duyduğumuzda tersine döner. Burada sonuca varışta usavurmanın tekdüze olmayan yapısından sonucun çıkarılışına varış olanağı vardır. Olağan mantıksal usavurma tekdüzedir. Bunda sonuçlara tekdüze olarak yükselen fonksiyonlardan gidilerek varılır.
● Sağduyu bilgisi ile usavurma – Yapay zekanın bu alanı insan-düzeyinde olmaktan çok uzaktır. Buna karşın 1950 li yıllardan bu yana bu konuda araştırmalar yapılmakta olup göreceli olarak bazı ilerlemeler elde edilmiştir. Tekdüze-olmayan usavurmada sistemlerin geliştirilmesi ile etki teorilerinde yeni fikirlere gereksinme vardır.
● Deneyimden Öğrenme – Programlar bunu yapar. Yapay zeka tabanlı birleştirimcilik ile sinir ağları yaklaşımları programların içinde özelleştirilir.
● Planlama – Program planlaması, dünyada genel olarak meydana gelen olgulardan yola çıkılarak yapılır (özellikle çalışmaların sonuçlarını ilgilendiren olgular). Bu olgular belli durumlar ile bir hedefe karar verilmesini kapsar. Sonra bir son hedefe varmak için bir strateji üretilir Bir çok .olguda strateji eylemlerin bir bölümüdür.
● Bilginin Felsefesi (epistemology) – Bu dünyada bulunan sorunların çözülmesi için gerekli olan bilgi türlerinin bir araştırmasıdır.
● Varlık Bilim (Ontology) – Varlık bilim var olan şeylerin türlerini inceler. Yapay zekada programlar ile tümceler değişik tür objeleri hedefler. Böylece bu türlerin neler oldukları ile ana nitelikleri incelenmiş olur. Varlık bilim 1990 ların içinde önem kazanmıştır.
● Buluşsal (Heuristic) – Bu bir şeyi keşfetmeye çalışma yolu ya da program içine gömülü bir fikri bulma yoludur. Bu terim yapay zeka içinde değişik biçimde kullanılmıştır. Buluşsal Fonksiyonlar bir düğümün (kavşak noktası) bir araştırma içinde hedefe ne kadar uzak ya da yakın olduğunu ölçmek için kullanıldı. Buluşsal Yüklem bir araştırma işlemi içinde iki düğümün hangisinin daha iyi olduğunu saptamak için yapılan karşılaştırmada işe yarar.
● Genetik Programlama – Genetik proglamlama, rastgele programlar yardımıyla bir görevin çözümlenmesine yönelik programlar elde etmeyi amaçlar. Böylece milyonlarca kuşağa uyup uygulanacak sonuçlar almayı hedefler. Bu araştırma sistemi John R. Koza’nın grubunca tasarlanmıştır. Bu gelişimci araştırma uğraşısı Darwin’nin doğal ayıklanma (yaşamda kalabilme) ile değişik doğal işlemlerin (ki bunların içinde cinsel birleşimler, mütasyon, gen düplikasyonu, genin yok olması vardır) araştırılmasında işe yarar.
Yapay zekanın neler yapabildiği ya da uygulama alanları da (şimdilik) şunlardır :
● Oyun Oynama – Birkaç yüz liraya aldığınız bir makinayla ileri düzey satranç oynayabilirsiniz. Bu makina içinde yapapay zeka vardır. İnsana karşı oynayan bir makinada yüzbinlerce durumu tarama gücü bulunmaktadır. Buna karşılık makinanın bir dünya şampiyonuna karşı oynayabilmesi için saniyede ikiyüz milyon durumu tarayabilmesi gerekir.
● Konuşmayı Tanıma – 1990 lı yıllarda, kısıtlı durumlar için bilgisayarların konuşmayı tanıma yetisi pratik düzeye ulaşmıştır. Hava yolları şirketleri, konuşmayı tanıma sistemini klavyelerine eklediler. Bu çok kullanışlı olmuştur. Öte yandan, alelade kullanıcıların klavye+fare ile bu özelliğe ulaşmış olmaları daha da çok yarar sağlamıştır.
● Doğal Dil’i Anlama – Bilgisayar içine bazı sözcüklerin, dahası tümcelerin konulmuş olması yeterli değildir. Bilgisayarın işlediği metnin hangi bölgeye (=dile) ait olduğunu da anlayabilmelidir. Günümüzde bu özellik çok kısıtlı sayıda bölge (=dil) için geçerlidir.
● Bilgisayar Görünümü – Dünya üç boyutlu nesnelerle donanmıştır. Buna karşın bilgisayar, TV kameraları iki boyutlu olarak çalışır. Bazı yararlı programlar iki boyutlu olarak görüntülenebilir. Fakat bütün bilgisayar görüntülerinin, insanda olduğu gibi üç boyutlu olması istenir. Günümüzde üç boyutlu görüntü olanakları ancak çok sınırlı biçimde vardır.
● Uzman Sistemler – Bir “Bilgi Mühendisi” belli bir alanda uzmanlığı gözden geçirerek, bir hizmeti yerine getirmek üzere bilgisini bir bilgisayar programında biçimlendiren kişidir. Bu çalışmaların ne kadar iyi olduğu yapay zekanın bu günkü durumunda içindeki aydın mekanizmalara bağlıdır. Böyle değilse bir çok düş kırıcı sonuç ortaya çıkabilir. Uzman sistemlerin ilklerinden biri 1974 te MYCIN idi. Bu kanda bakteriyel enfeksiyonların tanısını yapıp sağıtmaların ne olabileceğini öneriyordu. Tıp öğrencileri ya da pratisyen hekimlerden daha başarılı olmakla birlikte bazı kusurları olduğu gözlemlenmiştir. Başlıca bakterileri, belirtileri, sağıtım önerilerini içeriyor, ama hastaları, doktorları, hastaneleri, ölümü, iyileşmeyi bir tarafa bırakıyordu. Onun çalışma düzeni tek bir hasta ile ilgiliydi. Uzmanlar bilgi mühendisleriyle fikir alış verişine girdiklerinde hastalar, doktorlar, ölüm iyileşme vb. lerinin önemi hakkında bilgi sahibi oldular. Şurası çok açıktır ki uzmanlar onları önceden tasarladıkları bir çatı içine yönlendirdiklerinde, bilgi mühendisleri zorlanmışlardır. Yapay zekanın bu günkü durumunda bu doğrudur. Halen kullanımda olan uzman sistemlerin yararlılığı onu kullananların sağ duyularına bağlıdır.
● Buluşsal Sınıflandırma – Yapay zekanın bu günkü bilgibirikimine göre en geçerli uzman sistem türü budur. Konu çeşitli kaynaklardan elde edilen bilgileri tek bir uygulama içine yerleştirmektir. Buna örnek kredi kartlarının geçeliliğinin araştırılması olabilir. Herhangi bir kartta sahibinin kredi durumu incelendiği gibi, yapılan geri ödemelerin düzgünlüğü, nelerin nerelerden satın alındığı gözden geçirilir. Ayrıca alış-veriş yapılan kurumlarda daha önce kredi kartı dolandırıcılığı yapılıp yapılmadığı da gözlemlenir
Görüldüğü gibi insanoğlu kendi zekasına benzeyen bir zeka türü geliştirmeye çalışmış, bunda bir yere kadar başarılı da olmuştur. Adına yapay zeka dediğimiz bu sanal yaratık, bu günkü günde insan zekasına göre emekleme dönemindedir. Elde edilmiş olan, deyim yerindeyse, IQ düzeyi epey düşük, taban değerlerde dolaşan bir zekadır. Başka bir deyişle bir zeka geriliğiyle karşı karşıyayız.