Ama daha önce, bilimsel yayında bildirilen, uyku konusunda yaygın olarak bazı yanlış anlamalar (hatalar – yanılgılar) olduğundan söz etmek gerekir. Bunları daha başlangıçta bilip düzeltmek doğru olur kanısındayız.
İşte sözü edilen yanılgıların belli başlıları şunlardır :
Yanılgı 1 : Uyku genelde bütün gövde, özellikle de beyin için dinlenme amacıyla olan bir duraklama sürecidir.
Uyku, kendi ayarlamaları için özel göstergeleri olan etkin bir süreçtir. Gerçi uyku sırasında metabolizma hızında ufak bir düşme olur, ama vücutta hiç bir organ ile ayarlama sistemi duraklamaz. Bazı beyin etkinlikleri, delta dalgaları da içinde olarak dramatik olarak artış gösterir. Buna ek olarak, endokrin sistem uykuda belli başlı hormonlar ile prolaktin’in salgılanmasını arttırır. REM uykusunda beynin birçok bölümü uyanıklık dönemindeki etkinliklerini aynen sürdürür.
Yanılgı 2 : Gecede bir saat daha az uykunun ertesi günün işlevleri üzerine herhangi bir etkisi olmaz.
Bir kişinin günlük uyku zamanında olacak bir azalma sonunda “ uyku açığı “ dediğimiz durumu ortaya çıkarır. Dahası günlük uyku zamanında olacak küçük azalmalar (örnekse, bir saat) bile günler boyu birikerek uyku açığına neden olur. Bu açık fazla olursa uyku problemlerine yol açar. Gerçi uyku açığı, kişiyi uyuklamaya götürmez ama gündüz boyunca, düşünme ile davranışta günlük başarımlarının düşmesine neden olur.
Yanılgı 3 : Vücut değişik uyku izlencelerine (program-schedule) hemen uyum gösterir.
Bir kişinin uyku / uyanıklık siklusunu denetim altında tutan biyolojik saati, kişi bunu değiştirmeye çalışsa bile, onun gündüz / gece izlencesini bildiği gibi yönetmeyi sürdürür. Gece vardiyasında çaışanlar, akşam olunca doğal olarak kendilerini uykuları gelmiş gibi algılarlar. Benzer duygu yolculuk sırasında da hissedilir. Buna jet lag (jet uçağıyla yapılan yolculuklarda geri kalış) diyoruz.
Jet uçağıyla tam kuzey ←→ güney doğrultusunda yapılan yolculuklarda, zaman bölgesi (time zone) değişmediğinden bir şey olmaz. Ama doğu ←→ batı doğrultusunda yapılan yolculuklarda, batıya gidildiğinde gün ışığı zamanı uzar. Doğuya gidildiğinde gün ışığı zamanı kısalarak kısa sürede karanlığa girilir. Her iki durumda da biyolojik saat’in ayarı bozulmuş olur.
Bu çelişme, beynin biyolojik gece zamanının etkinleşmeye çalışması ile işe başlayarak bilişsel ile motor yetilere kadar uzanır. Biyolojik saat yeniden ayarlanabilir. Ancak bunun için uygun zamanın geçmesi gerekir (2 – 7 gün). Bunun için günde bir ya da iki saat harcanması gerekebilir.
Yanılgı 4 : İnsan yaşlandıkça daha az uykuya gereksinim duyar.
Yaşlı kişiler daha az uykuya gerekşinim duymaz, ama sıklıkla uykuları kısa süreli olur. Bunun nedeni yaşın ilerlemesiyle uzun süreli, huzur verici derin uyku dönemi yaşama yetisinin, sağlık problemleri yüzünden azalmasıdır. Bir çok yaşlının, gençliklerine göre, kolaylıkla ışıkla, gürültüyle ya da ağrıyla bozulabilen uykuları vardır. Bu uyku bozukluklarının bir çoğunun altında sağlık nedenleri, demek ki bazı hastalıkların varlığı yatmaktadır.
Yanılgı 5 : “ Uzunca, iyi bir gece uykusu “ gün boyu uyuklamayla birlikte olan problemleri giderir.
Aşırı gündüz uyuklama hali uyku bozukluklarıyla ya da öteki tıbbi bozukluklarla birlikte olabilir. Bunların içinde uyku apnesi (uykuda solunum durması), uykusuzluk, narkolepsi bulunur. Sağıtılmaları psikolojik yardım, ilaçlı, dahası cerrahi girişimlerle olabilir. Böylece yakınmalar azaltılabilir. Bu tür bozukluklarda fazladan uyunan gece uykusu gün boyu görülen uyuklamayı ortadan kakdırmaz.
Uyku dolaylarında fikir yürütürken yukardaki gerçekleri de hiç akıldan çıkarmamak gerekecektir.
