Bilindiği gibi Karadaniz’in yüzeyden aşağı doğru inilince, 200 – 250 m sonrasında canlılar yaşayamazlar. Bunun nedeni bu derinlikten sonra hiç oksijen bulunmayıp, bunun yerine yoğun biçimde H2S (hidrojen sulfur)’ün varlığıdır. Karadenizin su hacmi göz önüne alındığında, H2S içeren kitlenin büyüklüğü dikkati çekiyor. Benim ilgilendiğim konu, bu çok büyük H2S birikiminin gerçek nedeni ile ne zamandan bu yana bu sürecin yürümekte olduğuydu. Konuyu “TÜBİTAK Bilim ve Teknik Dergisi”ne sordum. Aldığım yanıt aşağıdaki gibidir :
Karadeniz’deki H2S oluşumunun nedeni geçmişte Karadeniz’in tamamen kapalı bir tatlı su gölü olması ve nehir girdilerindeki organik yük fazlalığı nedeniyle göldeki organik yük fazlalığı ve daha sonra yaşam süresini tamamlayan alglerin dibe batmaları ve alt tabakalarında bakteriyolojik parçalanma sonucunda oksijeni tüketmeleri. Bu süreçte de Karadeniz’in Akdeniz ile Marmara aracılığıyla birleşmesi. Yoğun Akdeniz sularının Karadeniz’in alt tabakalarını etkileyişi ve Karadeniz’de dikey karışımın yavaşlaması veya durması sonucunda dibe oksijen taşınımının azalması ve sonuçta bugünkü durum olan alt tabakalarda H2S birikiminin oluşması. Bu durumun en son 5500 seneden beri devam ettiği bilinmektedir.
A. Cemal Saydam
Doğrusu, bu yanıt beni pek doyurdu denemez. Çünkü 5500 yıldan bu yana da olsa, karadeniz gibi çok büyük bir su kitlesinin neredeyse tamamını kaplayacak bir H2S birikiminin, buraya akarsularca taşınan organik maddelerin ayrışmasından olabileceğini kabullenmek mantığıma uygun gelmemişti.
Daha başındanberi bunun nedeninin başka bir doğa olayı olabileceğini düşünür oldum. Ancak bunun nasıl olabileceğini ne bilebiliyor, ne de kestirebiliyordum.
Karadeniz derinliklerinde yaşam bulunmamasına ilişkin başka bir açıklamayı da Çekoslovak Bilim Akademisinden R. Juricek şu biçimde yapmıştır :
Bundan 10 000 yıl kadar once, buzul çağının sona ermesiyle denizler yaklaşık 100 m kadar yükseldi. Bu olay sonucu Akdeniz su düzeyi İstanbul boğazının su düzeyinin üzerine çıktığından Akdenizin tuzlu suları Karadenize girmeye başladı. Karadenize giren suyun tuz oranının fazla oluşu üstten akan tatlı sulara karışmayıp dibe çökerek, doğu Karadeniz çanağının alt su katmanlarını oluşturdu. Bu nedenle Karadeniz alt katmanlarındaki tuzlu sular için oksijen alma olasılığı kalkarak, bu günkü yaşamsız deniz altı oluştu.
Dikkat edilirse bu açıklama yer yer TÜBİTAK’ın yaptığı açıklamayla örtüştüğü halde, Karadenizdeki H2S birikimine bir açıklık getirememektedir. Çünkü ana konu, Karadeniz derinliklerindeki kimyasal madde birikiminin nedenidir.
Son yıllarda, Dokuz Eylül Üniversitesi Deniz Bilimleri ve Teknolojileri Enstitüsünün “Piri Reis” araştırma gemisi, Sinop – Samsun’ un 30 mil kadar açığında, yüzeyden yaklaşık 1 600 m derinde bir çamur volkanı buldu. Karadenizin dibinde petrol, gaz, fay çizgisi ararken volkanı bulan araştırmacılar, volkanın dipten 180 m yüksekliğe kadar çamur fışkırttığını belirledi.
Projenin koordinatörü Prof. Dr. Günay Çiftçi, “ Bulduğumuz bu volkan, bildiğimiz volkanlardan farklı olarak, lav yerine yaklaşık 700 m derinden, deniz tabanından 180 m ye kadar çıkan çamur fışkırtıyor. Bundan ötürü buna çamur volkanı diyoruz. Bazan çok daha derinlerde de olabiliyor. Biçim olarak volkanlara benziyor. Bu volkanlar çamur püskürtürken, içerilerinden gaz ve sıvı geliyor. Kökü çok derinlerde olduğundan, yüksek basınç oluşuyor. Tortul kütleler altında sıkışmış olan gaz zamanla volkanik yapı nedeniyle lav yerine, gaz ve sıvı ile beraber çamur olarak fışkırıyor “ diye konuşmuştur.
Bu tür çamur volkanı, birden fazla olmak üzere, yakınlarda Kırımın güney kıyıları açıklarında da bulundu. Belki Karadeniz diplerinde, başka bölgelerde de çamur volkanları vardır. Bilindiği gibi volkan gazlarının büyük bölümü sudur. Ama bunun dışında bu gazlar içinde sülfürler, bu arada H2S, CO, C2O, metan gibi gazlar da bulunur.
Karadeniz diplerindeki çamur volkanlarının tam sayısı ile kaç yıldır etkin durumda oldukları bildirilmiyor. Ama her halde çok uzun bir süredir etkinliklerini sürdürmektedirler. Kanımca çamur volkanlarının püskürttüğü gazlar yüzünden Karadenizin yüzeyinden 200 m derinliğin altında H2S birikimi oluşmuştur. Bu olasılık akla daha yakın gelmekte. Olguyu bir de bu yönden değerlendirmenin, yararı olacağı kanısındayım.
